"Στη Μικρή Επίδαυρο θα κάνω απολογισμό"

Της Αναστασίας Κουκά

«Μην κλαις και μη λυπάσαι που βραδιάζει/ εμείς που ζήσαμε φτωχοί/ του κόσμου η βροχή δεν μας πειράζει/ εμείς που ζούμε μοναχοί...»: Το τραγούδι αυτό που σημάδεψε με την αξεπέραστη ερμηνεία της η μοναδική Σωτηρία Μπέλλου θα είναι ένα από τα πολλά αγαπημένα κομμάτια του Ηλία Ανδριόπουλου που θα ακουστούν απόψε και αύριο βράδυ, στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου.

Τραγούδια από τους κύκλους «Γράμματα στον Μακρυγιάννη», «Λαϊκά Προάστια», «Προσανατολισμοί», «Αργοναύτες» κ.ά. θα ακουστούν σήμερα και αύριο στη συναυλία του Ηλία Ανδριόπουλου

 

Εκεί, στο γεμάτο ιστορία και μνήμες αυτό χώρο, θα γιορτάσει ο συνθέτης τη συμπλήρωση 35 χρόνων παρουσίας του στην ελληνική μουσική.

Και σ' αυτά τα 35 χρόνια, παρά το ότι επέλεξε να κινείται πάντα σε χαμηλούς τόνους και να μην πραγματοποιεί συχνές ?άσκοπες κατά τον ίδιο? εμφανίσεις, κατάφερε να αφήσει το δικό του ιδιαίτερο στίγμα στην ελληνική μουσική με τις λιτές αλλά ιδιαίτερα μελωδικές συνθέσεις του και τα τραγούδια του που στηρίχτηκαν στους στίχους σημαντικών ποιητών και στιχουργών και ερμηνεύτηκαν από μεγάλες φωνές όπως αυτές του Νίκου Ξυλούρη, της Βίκυς Μοσχολιού, του Μανώλη Μητσιά, της Αλκηστης Πρωτοψάλτη κ.ά.

«Πέρασαν 35 χρόνια από τον Αύγουστο του 1978 και τις τρεις συναυλίες που έδωσα στο Θέατρο Λυκαβηττού, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Αυτή την επέτειο θα γιορτάσω με τις δύο αυτές βραδιές στη Μικρή Επίδαυρο, τον ιδιαίτερο αυτό χώρο, με την πολυεπίπεδη φόρτιση που αντηχεί φωνές από την ιστορία», μάς λέει ο συνθέτης, συμπληρώνοντας πως «το πρόγραμμα θα αποτελεί στην ουσία έναν απολογισμό της μουσικής μου διαδρομής με την παρουσίαση των σημαντικότερων σταθμών της». Συγκεκριμένα θα ακουστούν τραγούδια από τους κύκλους «Γράμματα στον Μακρυγιάννη», «Λαϊκά Προάστια», «Προσανατολισμοί», «Αργοναύτες», «Ωδές», αλλά και δύο ανέκδοτα τραγούδια του συνθέτη βασισμένα στο ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη «Μονόγραμμα».

Τον Ηλία Ανδριόπουλο θα συνοδεύει ένα κουαρτέτο κλασικού κλίματος το οποίο θα αποτελείται από πιάνο, βιολί, βιολοντσέλο και μαντολίνο. Ερμηνευτές θα είναι οι Τάσης Χριστογιαννόπουλος και Θεοδώρα Μπάκα, ενώ θα συμμετέχουν ερμηνευτικά η Ελένη και η Σουζάνα Βουγιουκλή.

Ο Ηλίας Ανδριόπουλος πιστεύει πολύ στη δύναμη της μουσικής και των τεχνών γενικότερα και θεωρεί ότι σε περιόδους δύσκολες η παρουσία τους είναι περισσότερο αναγκαία: «Οι τέχνες μπορούν να δώσουν κουράγιο, αυτοπεποίθηση και να εμφυτεύσουν τα θετικά χαρακτηριστικά στις ψυχές των ανθρώπων για να αντέξουν και να βρουν λύσεις για το παρόν και το μέλλον», σημειώνει χαρακτηριστικά ο ίδιος.

Σφάλματα
Οπως οι περισσότεροι Ελληνες εξάλλου, έτσι κι εκείνος βιώνει με βαθιά θλίψη τον «κατήφορο» της Ελλάδας ο οποίος, όπως ο ίδιος λέει, διαφαινόταν από καιρό πως πλησιάζει: «Νιώθω μια βαθιά και ανείπωτη απελπισία με όλα αυτά που συμβαίνουν. Τα σφάλματα είναι και δικά μας αλλά μέσα σ' αυτά μπαίνει και η δολιότητα των ξένων. Μετά το '90 επικράτησε το μοντέλο ζωής της ελαφρότητας. Κατεύθυναν τον ελληνικό λαό προς λάθος δρόμο. Και τώρα έχουμε μπει σε μια δίνη από την οποία δεν ξέρουμε πότε και πώς θα ξεφύγουμε».

Πώς πρέπει να αντιδράσουμε; «Πρέπει να επιστρέψουμε στα σωστά και ουσιαστικά θεμέλια, αυτά που στηρίζονται στη λαϊκή μας παράδοση. Και επιπλέον πρέπει ν' αλλάξει άρδην το πολιτικό σύστημα. Το ήθος και ο έντιμος λόγος πρέπει να αποτελέσουν βασικά χαρακτηριστικά των πολιτικών. Διότι, δυστυχώς, η γενιά μας ονειρεύτηκε ν' αλλάξει τον κόσμο και τελικά κατέστρεψε την Ελλάδα...».

Δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας "Έθνος", στο φύλλο της Παρασκευής  26 Ιουλίου 2013

Κείμενο του www.avopolis.gr με αφορμή το δίσκο «Λαϊκά Προάστια»

Του ΓΙΑΝΝΗ ΙΩΑΝΝΟΥ

Στην εποχή που διανύουμε δείχνει να γίνεται ολοένα και δυσκολότερη η ένταξη της έννοιας του λαϊκού στις σύγχρονες μορφές τέχνης. Στη μουσική, οι όροι «λαϊκός» ή «έντεχνος» έχουν πολυφορεθεί τόσο από κοινό, κριτικούς, γραφιάδες και καλλιτέχνες σε σημείο ώστε η όποια λαϊκότητα να χάνει την αυθεντική τριπλή της έκφραση: την προέλευση από τον Λαό (το κοινωνικά ορισμένο πληθυσμιακό σύνολο δηλαδή), τον ταξικό προσδιορισμό (φτωχότερα κοινωνικά στρώματα) και τη διαχωριστική γραμμή από τη θρησκεία και το οριοθετικό της πλαίσιο. Αποτέλεσμα αυτής της απώλειας –τα αίτια της οποίας δε θα αναζητήσουμε εδώ– υπήρξε η εξάλειψη του αυθορμητισμού και της αυθεντικής εκείνης ορμής των λαϊκών τραγουδιών που, με προεξέχοντες τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζηδάκι, συνέδεσαν την ελληνική μουσική παράδοση της υπαίθρου (δημοτικό τραγούδι) και τις επιμέρους καλλιτεχνικές/ιστορικές προεκτάσεις κάθε μικρο-γεωγραφίας της ελληνικής επικράτειας με την αστική μουσική, όπως αυτή διαμορφώθηκε στη Δυτική Ευρώπη.

Το έντεχνο λαϊκό τραγούδι στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα άνθισε με την ίδια ακριβώς αντιστοιχία με την οποία άνθισε το γερμανικό lied στις αρχές του 19ου αιώνα στο Ρομαντικό πλαίσιο. Και τα Λαϊκά Προάστια των Ηλία Ανδριόπουλου & Μιχάλη Μπουρμπούλη, σε ερμηνεία της ανεπανάληπτης Μπέλλου, ανήκουν σε αυτή την κατηγορία τραγουδιών. Τραγούδια που δημιουργούν ένα έντονο συναισθηματικό φορτίο, το οποίο –τριάντα χρόνια μετά την πρώτη τους εκτέλεση– (σχεδόν) έχουν αποτυπωθεί στο συλλογικό ασυνείδητο. Η μουσική του Ανδριόπουλου εδώ διαθέτει κατεξοχήν λαϊκή ενορχήστρωση και ρυθμική βάση (στο μπουζούκι ο Κώστας Παπαδόπουλος). Κι αφενός διατηρεί όλη την παράδοση της κλασικής μουσικής του παιδείας, αφετέρου τη μπολιάζει στο σύνολο των δημιουργικών μουσικών ιδεών της ελληνικής παράδοσης. Μέσα από τις συνθέσεις διακρίνει έτσι κανείς και τη λαϊκή έκφραση και την αστική μουσική παιδεία αλλά και μια ενδοσκοπική ματιά στη δημοτική παράδοση και στην ελληνική γραφή (από το σύνολο των Ελλήνων ποιητών). Αυτό το ιδιαίτερο χαρμάνι καθιστά τα Λαϊκά Προάστια άξια αναφοράς σε ένα πάνθεον δίσκων, σε μια μεταβατική περίοδο όπως αυτή που σηματοδοτεί το 1980: σύγχρονη/νεωτερική μουσική, θεμελιωμένη όμως σε δυνατές και καλά εμπεδωμένες λαϊκές βάσεις.

Η ερμηνεία της Σωτηρίας Μπέλλου είναι συγκλονιστική. Δοσμένη υπό το πρίσμα της αυθεντικής στεντόρειας φωνής της και του συναισθηματικού βάθους ενός ανθρώπου που βίωσε μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική και προσωπική ζωή, συχνά τσακισμένη. Η Μπέλλου στέκεται και στο ύψος της γραφής του εν λόγω δίσκου, κυρίως λόγω ταλέντου και πηγαίας ψυχικής δύναμης, μια και οι στίχοι του Μιχάλη Μπουρμπούλη προορίζονταν αρχικά για τη Βίκυ Μοσχολιού. Τα στιχουργικά μοτίβα των Λαϊκών Προαστίων είναι ταξικά προσδιορισμένα, αναφερόμενα σε μια εποχή όταν το λαϊκό ταυτιζόταν αποκλειστικά με προάστια της Αθήνας και του Πειραιά –όπως το Πέραμα, η Κοκκινιά, το Μεταξουργείο ή η Καισαριανή. Εικόνες της εργατικής τάξης («σιδεροπρίονα που κλαίνε»), της προσφυγιάς («και σε θυμάμαι στις στοές, εκεί στη Γερμανία»), του Ελληνικού Εμφυλίου και της ταραγμένης δεκαετίας του 1950 ("Σκοπευτήριο", "Ακροναυπλία") συνθέτουν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, δοσμένο μέσα από ιστορίες απουσίας, συναισθηματικής απώλειας, αγωνίας ή μοναξιάς. Ως εκ τούτου, από το εξώφυλλο κιόλας του δίσκου (φιλοτεχνημένο από τη Χαρίκλεια Μυταρά, ένα σχεδόν γραφιστικό αποτύπωμα ενός τοίχου εργοστασίου με φόντο ένα φορτηγό κι ένα ξερό δέντρο), γίνεται εμφανής η μελαγχολία την οποία αναδεικνύουν οι στίχοι του Μπουρμπούλη.

Τραγούδια όπως το "Μην Κλαις" (το ερμήνευσε αργότερα με επιτυχία και η Άλκηστις Πρωτοψάλτη) ή το "Πλατεία Βάθης" έχουν αγαπηθεί ιδιαιτέρως από κοινό και κριτικούς, αποδεικνύοντας και τη δημοφιλία που απολαμβάνει ο δίσκος. Ωστόσο, στο ύψος τους, σαν καλλιτεχνικά πονήματα, κατορθώνουν να προσδώσουν τόσο το σκηνικό όσο και το συναισθηματικό πλαίσιο που αναβλύζουν τα προάστια (όπως αυτά διαμορφώθηκαν ανθρωπογεωγραφικά, ιστορικά και κοινωνιολογικά) με μεγάλη άνεση. Αν το hip hop υπήρξε το μουσικό σάουντρακ της ζωής των αμερικανικών γκέτο, τα Λαϊκά Προάστια είναι η μουσική υπόκρουση της ναυτικοεπισκευαστικής ζώνης του Περάματος, του τραμ προς το Κερατσίνι, των τοίχων του σκοπευτηρίου της Καισαριανής και των εργοστασίων μεταξιού της Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Περπατώντας ένα βράδι στην Κολωνού, στο Μεταξουργείο, ανάμεσα σε φτηνά μπορντέλα, χιλιάδες οικονομικούς μετανάστες από το εξωτερικό, φτηνομάγαζα και ανθρώπους παραδομένους στην εξαθλίωση της τοξικοεξάρτησης αναρωτήθηκα ποια είναι άραγε η σύγχρονη έκφραση των προαστίων και της αυθεντικής λαϊκής τους έκφρασης (συχνά βουτηγμένης στο κλισέ, στο «σκυλάδικο» ή στη προσωρινή επιτυχία των σύγχρονων ταγών μιας κοινωνίας που διψά για ασταμάτητη κατανάλωση). Νομίζω ότι δε μπορώ να βρω απάντηση στο ερώτημά μου. Ωστόσο, ανατρέχοντας στα Λαϊκά Προάστια των Ανδρίοπουλου, Μπέλλου, Μπουρμπούλη μπορώ να υποστηρίξω με σιγουριά ότι κάτι από το πνεύμα τους αιωρείται –έστω κι αμυδρά– στην ατμόσφαιρα. Συναισθηματικά, ψυχολογικά ή έστω στο υποσυνείδητο, η συνολική αισθητική αυτών των δώδεκα τραγουδιών συνάδει, κατά τρόπο διαχρονικό, με τη σύγχρονη εικόνα μερικών προαστίων. Ακόμη και αν στην εποχή μας δεν είναι και τόσο λαϊκά...

Δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό, www.avopolis.gr την Παρασκευή 21 Μαϊου 2010

(ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ) «…και δεν έκανα εκπτώσεις στις καλλιτεχνικές μου αρχές» δηλώνει ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο συνθέτης του νεότερου… ρεύματος της έντεχνης ελληνικής μουσικής, με έργο πολυσήμαντο και αναγνωρίσιμο, ο οποίος φέτος συμπληρώνει 35 ολόκληρα χρόνια παρουσίας στο χώρο. Δεν πάει πολύς καιρός από τότε που ο συνεργάτης μας Θανάσης Γιώγλου συνάντησε τον κ. Ανδριόπουλο με αποτέλεσμα μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξη, την οποία μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ. Με αφορμή, όμως, τη φετινή επέτειο και τις δύο παραστάσεις του συνθέτη που θα κλείσουν το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών στη Μικρή Επίδαυρο, μιλήσαμε εκ νέου μαζί του. - See more at: http://www.ogdoo.gr/portal/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=7402&Itemid=144#sthash.Q6CMTaEE.dpuf Πηγή: www.ogdoo.gr

(ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ) «…και δεν έκανα εκπτώσεις στις καλλιτεχνικές μου αρχές» δηλώνει ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο συνθέτης του νεότερου… ρεύματος της έντεχνης ελληνικής μουσικής, με έργο πολυσήμαντο και αναγνωρίσιμο, ο οποίος φέτος συμπληρώνει 35 ολόκληρα χρόνια παρουσίας στο χώρο. Δεν πάει πολύς καιρός από τότε που ο συνεργάτης μας Θανάσης Γιώγλου συνάντησε τον κ. Ανδριόπουλο με αποτέλεσμα μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξη, την οποία μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ. Με αφορμή, όμως, τη φετινή επέτειο και τις δύο παραστάσεις του συνθέτη που θα κλείσουν το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών στη Μικρή Επίδαυρο, μιλήσαμε εκ νέου μαζί του. - See more at: http://www.ogdoo.gr/portal/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=7402&Itemid=144#sthash.Q6CMTaEE.dpuf Πηγή: www.ogdoo.gr

(ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ) «…και δεν έκανα εκπτώσεις στις καλλιτεχνικές μου αρχές» δηλώνει ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο συνθέτης του νεότερου… ρεύματος της έντεχνης ελληνικής μουσικής, με έργο πολυσήμαντο και αναγνωρίσιμο, ο οποίος φέτος συμπληρώνει 35 ολόκληρα χρόνια παρουσίας στο χώρο. Δεν πάει πολύς καιρός από τότε που ο συνεργάτης μας Θανάσης Γιώγλου συνάντησε τον κ. Ανδριόπουλο με αποτέλεσμα μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξη, την οποία μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ. Με αφορμή, όμως, τη φετινή επέτειο και τις δύο παραστάσεις του συνθέτη που θα κλείσουν το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών στη Μικρή Επίδαυρο, μιλήσαμε εκ νέου μαζί του. - See more at: http://www.ogdoo.gr/portal/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=7402&Itemid=144#sthash.Q6CMTaEE.dpuf Πηγή: www.ogdoo.gr

«Με αγώνα και αισιοδοξία... “θα έρθει και για μας μια Κυριακή”»

Ο Ηλίας Ανδριόπουλος, με επιτυχίες διαχρονικές στο ενεργητικό του, φτάνει στo Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, όπου θα παρουσιάσει για δύο βραδιές στις 26 και 27 Ιουλίου, ένα απάνθισμα των έργων του, με γνωστά και λιγότερο γνωστά τραγούδια του. Το click@Life μίλησε μαζί του…

H μουσική παράσταση που θα παρουσιάσετε στην Επίδαυρο έχει τον τίτλο « Μια διαδρομή από τα Γράμματα στο Μακρυγιάννη στις Ωδές του Ανδρέα Κάλβου». Τι θα περιλαμβάνει;

Εφέτος συμπληρώνω και γιορτάζω τα τριάντα πέντε χρόνια μου στην ελληνική μουσική. Έχουν πράγματι συμπληρωθεί τριάντα πέντε χρόνια από τον Αύγουστο του 1978, που τότε ως νέος συνθέτης, στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αθηνών όπως και τώρα, έδωσα τρεις συναυλίες στο Θέατρο Λυκαβηττού και έτσι εισχώρησα – ας πούμε και επίσημα- στα μουσικά πράγματα του τόπου. Στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, οι φίλοι της μουσικής και των τραγουδιών μου, θα απολαύσουν μία μελωδική διαδρομή από τα «Γράμματα στον Μακρυγιάννη» έως τις «Ωδές» του Ανδρέα Κάλβου. Πιστεύω, η διαδρομή αυτή υπήρξε γόνιμη, γιατί έδωσε στον κόσμο τραγούδια που αγαπήθηκαν βαθιά, αλλά και μελωδικούς κύκλους έργων όπως τα «Λαϊκά Προάστια», οι «Προσανατολισμοί», τα «Γράμματα στο Μακρυγιάννη», οι «Ξένες Πόρτες», οι «Αργοναύτες», η «Μουσική για σαντούρι», οι «Ωδές», που συνέβαλαν κατά ένα τρόπο, ώστε να χτιστεί το νεότερο μουσικό πρόσωπο της χώρας.

Πώς νιώθετε που θα βρεθείτε για δύο βραδιές στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου;

Έχω την αίσθηση πως οι πέτρες και οι σκηνές των αρχαίων θεάτρων, αντηχούν ήχους και λόγια από το μακρινό παρελθόν μας. Γι’ αυτό παίρνουν άλλη σημασία και άλλο νόημα οι συνευρέσεις και οι ανταμώσεις μας, με αφορμή ένα καλλιτεχνικό γεγονός, μέσα σε τέτοιους χώρους, όταν μάλιστα αυτά συντελούνται στο φως και στα αρώματα του ελληνικού καλοκαιριού.

Συνεργάζεστε με εξαιρετικούς νέους καλλιτέχνες όπως είναι ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, η Θεοδώρα Μπάκα και οι αδερφές Βουγιουκλή. Τι ξεχωρίζετε στον καθένα τους;

Ακριβώς όπως το λέτε. Είναι πολύ σπουδαίοι οι καλλιτέχνες που έχω επιλέξει, να ερμηνεύσουν τα τραγούδια μου στην Μικρή Επίδαυρο. Βέβαια δεν είναι προβεβλημένες φίρμες, με την φθαρμένη σημασία του όρου. Συνειδητά απέφυγα κάτι τέτοιο. Αγαπούν βαθιά το έργο μου και αναδεικνύουν απόλυτα το ύφος και το ήθος της μουσικής μου. Για όσους δεν το ξέρουν, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος και η Θεοδώρα Μπάκα διαπρέπουν εδώ και χρόνια στην Ευρώπη, στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα. Ακόμα η Ελένη και η Σουζάνα Βουγιουκλή είναι οι πιο αξιόλογες ερμηνεύτριες της νεότερης γενιάς . Εκτιμώ το σεβασμό τους, την προσήλωσή τους και τη βαθιά τους σχέση με την καλή μουσική.

 Έχετε συνεργαστεί με εξαιρετικούς καλλιτέχνες και σε όλη σας τη μουσική διαδρομή, Σ. Μπέλλου, Β. Τσιτσάνης, Β. Μοσχολιού, Μ. Ελευθερίου, Μ. Δημητριάδη, Α. Καλογιάννης κ.α. Υπάρχει κάποια συνεργασία που να νοσταλγείτε ιδιαίτερα σήμερα, μετά από χρόνια;

Νοσταλγώ αρκετά πράγματα από το παρελθόν. Περισσότερο τις συνευρέσεις μας, μετά από κάθε συναυλία σε δείπνα που ακολουθούσαν σε ταβέρνες και τις ατέλειωτες συζητήσεις μέχρι τις πρωινές ώρες, που ποτέ δεν κατέληγαν πουθενά. Μιλώ για δεκάδες συναυλίες που δίναμε κάθε καλοκαίρι, τον πρώτο καιρό της μεταπολίτευσης, σε ολόκληρη την Ελλάδα. Να θυμηθώ τους μουσικούς, την Μπέλλου, τον Καλογιάννη, την Πρωτοψάλτη, τη Μοσχολιού, το Δημητράτο, τη Δημητριάδη. Σε αυτές τις βραδιές έχω γνωρίσει τους πιο ενδιαφέροντες και ωραίους ανθρώπους.

Ποιες είναι οι δικές σας μουσικές επιρροές;

Οι πρώτες μουσικές μου επιρροές προέρχονται από την έντεχνη μουσική, την λεγόμενη κλασική. Βιβάλντι, Βέρντι, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Ντεμπισί, Στραβίνσκι κα. Όμως αγαπώ βαθιά την λαϊκή μουσική μας παράδοση. Δηλαδή το δημοτικό μας τραγούδι. Επίσης στέκομαι με πολύ θαυμασμό στο έργο του Σκαλκώτα, του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη, του Ξενάκη και του Χρήστου. Μην μας διαφεύγει ότι ο κάθε καλλιτέχνης είναι φτιαγμένος από εκείνα τα πράγματα που έχει αφομοιώσει.

Η ελληνική γη και ιστορία αποτελεί πηγή έμπνευσης για εσάς. Τι κερδίζει το ενδιαφέρον σας;

Ότι έχει να κάνει με την Ελλάδα, με συναρπάζει. Είναι εκείνο το αίσθημα που ταυτόχρονα μας κάνει να νοιώθουμε ότι ο πολιτισμός, οι μνήμες, οι μύθοι, οι συμπεριφορές, βλάστησαν και κάρπισαν στην ιεροτελεστία τούτης της φύσης. Μια νότα μουσικής και μια λέξη που ηχεί, παίρνουν άλλη διάσταση στο φως του μεσημεριού και στην αύρα της φεγγαρόφωτης νυχτιάς. Αρκεί να τα εντοπίσουμε με τα μάτια της ψυχής. Δείτε τι λέω πάνω σε αυτό, στο καινούργιο Δοκίμιό μου «Το Αίνιγμα μιάς Γενιάς».
Η Ελληνική φύση είναι ο γνώριμος χώρος μου.
Κινούμαι,
αναπνέω και αγγίζω με οικειότητα και απέραντη
ευφροσύνη, ό,τι
μου προσφέρεται γύρω μου. Εδώ φυτρώνουν και
αναπτύσσονται
όλες οι δημιουργικές μου ιδέες, που θρέφονται από τις
ανάσες,
τους μύθους και την ιστορία της ελληνικής γης. Εδώ
αισθάνομαι,
συγκινούμαι, αντιδρώ, με τον τρόπο που μου έχουν
διδάξει οι
μακρινές και νεότερες παραδόσεις μου. Να ένας λιτός
ορισμός της δικής μου ελληνικότητας.

Από πού πηγάζει το ιδιαίτερα βαθύ σας δέσιμο με τον στίχο και την ποίηση;

Από την ανάγκη να δώσω μουσική πνοή στο λόγο των ποιητών και να αρμονιστώ με μια αρχαία ελληνική παράδοση δυόμιση χιλιάδων ετών, που θέλει την ποίηση και την μουσική να πορεύονται μαζί, αδιαίρετες.
Ακούστε… Στους Έλληνες, αναφέρομαι στην κατηγορία των συμπολιτών μας που μπορούν να τα αντιληφθούν αυτά, όχι στους θαμώνες των σκυλάδικων και της μοντερνο-σαχλαμάρας, ο υψηλός ποιητικός λόγος συνδυαζόμενος με μουσική άνθιζε διαχρονικά μέσα στους αιώνες και δεν έσβησε ποτέ. Πάρτε για παράδειγμα το δημοτικό μας τραγούδι… Δεν είναι ένα θαύμα της λαϊκής δημιουργίας αυτό, που μας δένει με το πιο μακρινό παρελθόν μας;

Ποιες στιγμές από τη μουσική σας ιστορία ξεχωρίζετε;

Αρκετές είναι οι στιγμές και οι σημαντικοί μου σταθμοί, σε μία πορεία τριάντα πέντε ετών. Θα σας έλεγα, ότι κάθε μουσική, κάθε τραγούδι που γράφει ένας συνθέτης, είναι γι αυτόν κάτι πολύ ιδιαίτερο και ξεχωριστό. Αφού με ρωτάτε όπως θα σας απαντούσα, ότι ένα αίσθημα μεγάλης χαράς και ικανοποίησης μου δημιουργήθηκε, όταν τελείωσα το γράψιμο στα «Γράμματα στο Μακρυγιάννη», στους «Προσανατολισμούς», στις «Ωδές» και στο «Τραγούδι του παλιού καιρού» του Γκάτσου. Θα σας αναφέρω ακόμα και τέσσερις συναυλίες μου, που τις θεωρώ πολύ μοναδικές: Το 1978 στο Θέατρο Λυκαβηττού, το 1994 στο Ηρώδειο, το 2002 στο Queen Elizabeth Hall του Λονδίνου, και το 2008 στην Αρχαία Ολυμπία.

Τέλος, έχοντας ζήσει σε περιόδους δύσκολες για την Ελλάδα στο παρελθόν, τι θα θέλατε να μοιραστείτε με τους νεότερους αλλά και γενικότερα, με τους σύγχρονους Έλληνες;

Θα ήθελα να μοιραστώ την αγωνία και τον πόνο του κόσμου, τις δυσκολίες του, την απογοήτευσή του για εδώ που οδηγήθηκε ο τόπος από τους άφρονες πολιτικούς της μεταπολίτευσης, που κατέστρεψαν και συνεχίζουν να καταστρέφουν την Ελλάδα. Όμως θα ήθελα να μοιραστώ και την ελπίδα μαζί τους – ιδιαίτερα με τα νέα παιδιά- και να τους πω ότι με αγώνα και αισιοδοξία θα αναστηθούν πάλι τα όνειρά μας και ότι «θα έρθει και για μας μια Κυριακή»…

Βάλια Κανελλοπούλου
vkanel@clickatlife.gr 

Δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό ποικίλης ύλης, www.clickatlife.gr την Τετάρτη 24 Ιουλίου 2013

«Έχω μια διαφορετική αντίληψη για το τραγούδι»

Ηλίας Ανδριόπουλος : «Έχω μια διαφορετική αντίληψη για το τραγούδι»

Συνέντευξη στον : Κώστα Πατσαλή

Ο συνθέτης Ηλίας Ανδριόπουλος έχει διαγράψει τον δικό του ξεχωριστό δρόμο στο ελληνικό τραγούδι τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια. Πιστός στις αρχές του και στα πιστεύω του, ακολούθησε μια ιδιαίτερη πορεία στην ελληνική μουσική, τον λεγόμενο «δύσκολο δρόμο». Μακριά από το κυνήγι του εφήμερου σουξέ και της προσωρινής «δόξας», μας χάρισε τραγούδια ακριβά και συνάμα τόσο λυρικά όπως, τα «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες», «Μην κλαις», «Πλατεία Βάθης», «Πουλιά στα χίλια χρώματα», «Το τραγούδι του αρχιπελάγους» , «Καημός παλιού ρεμπέτη», «Αυτές οι ξένες αγκαλιές», « Ο αγέρας στους δρόμους» κά. Σε λίγες μέρες, ο κορυφαίος συνθέτης, θα παρουσιάσει κομμάτια από όλο, σχεδόν,  το έργο του στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου. Τίτλος των δυο συναυλιών : «Μια διαδρομή από τα Γράμματα στο Μακρυγιάννη στις Ωδές του Ανδρέα Κάλβου».
Η συνέντευξη που ακολουθεί έγινε με αφορμή αυτές τις εμφανίσεις του. Ο Ηλίας Ανδριόπουλος δέχτηκε με πολλή ευγένεια ν΄απαντήσει στις ερωτήσεις,  παρόλο που βρισκόταν στον πυρετό της προετοιμασίας των συναυλιών και τον ευχαριστούμε πολύ γι ‘ αυτό. Στη  συνέντευξη που ακολουθεί ξεδιπλώνεται, μέσα από τις διηγήσεις του συνθέτη, ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της σύγχρονης ελληνικής μουσικής.

Σε λίγες μέρες  στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου  θα δώσετε δυο ενδιαφέρουσες συναυλίες. Μπορείτε να μας μιλήσετε γι’ αυτές τις συναυλίες;

Πρόκειται για δύο συναυλίες, που ετοιμάζω με πολύ κέφι, γιατί σε αυτή την καλλιτεχνική μου αναδρομή, θυμάμαι -πέραν των άλλων- διάφορα περιστατικά, που ο χρόνος τα είχε κάπως σκεπάσει.  Συμπλήρωσα τελικά τριάντα πέντε χρόνια στην ελληνική μουσική, από τον Αύγουστο του 1978, όπου τότε ως νέος συνθέτης έδινα τρεις συναυλίες στο θέατρο Λυκαβηττού, συμμετέχοντας όπως και τώρα, στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αθηνών. Στην Μικρή Επίδαυρο την Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Ιουλίου, με δύο συναυλίες που θα κλείσουν τις φετινές εκδηλώσεις στον χώρο αυτό, θα θυμηθούμε μαζί με τους φίλους της μουσικής και των τραγουδιών μου, τι έδωσε και τι αποτύπωσε αυτή η πορεία. ΄Ετσι, θα χαρούμε αγαπημένα τραγούδια από τους μελωδικούς μου κύκλους «Γράμματα στο Μακρυγιάννη», «Λαϊκά Προάστια», «Προσανατολισμοί», «Ξένες Πόρτες», αλλά και λιγότερο γνωστά τραγούδια από τα έργα μου «Αργοναύτες» και «Ωδές». Θα είναι ένα αντάμωμα παλιότερων και νεότερων φίλων κάτω από μία καλλιτεχνική τελετουργία.

Τα τελευταία χρόνια είστε φειδωλός στις εμφανίσεις σας, ενώ δεν έχετε ποτέ εμφανιστεί  σε κέντρα. Γιατί έχετε επιλέξει αυτό το δρόμο;

Εμφανίζομαι στους χώρους και στις αίθουσες, που θεωρώ ότι «λειτουργεί» η μουσική μου. Και επειδή έχω μία διαφορετική αντίληψη για το τραγούδι, σε σχέση με πολλούς άλλους, γι’ αυτό αποφεύγω συνειδητά τις συχνές εμφανίσεις, που νομίζω φθείρουν την μουσική και την εικόνα κάθε καλού καλλιτέχνη.  Πιστεύω ένας δημιουργός στην ωριμότητά του, πρέπει να διυλίζει και να προσφέρει το απόσταγμα της εργασίας του στο κοινό.

Μπήκατε στη δισκογραφία με τον δίσκο «Κύκλος Σεφέρη» το 1976 και με ερμηνευτές τον Νίκο Ξυλούρη και την Άλκηστη Πρωτοψάλτη. Πόσο εύκολο ή πόσο δύσκολο ήταν για σας να μπείτε στη δισκογραφία και μάλιστα έχοντας μελοποιήσει Σεφέρη;

Όταν είσαι νέος, πάντα η παρόρμηση προηγείται του στοχασμού.  Αυτό δεν είναι απαραίτητα αρνητικό. Το έργο μου «Κύκλος Σεφέρη», που είναι και η πρώτη κατάθεσή μου στην δισκογραφία, ανήκει σε αυτή την αντίληψη, αν και νομίζω η διαίσθησή μου ερμήνευσε – τότε- σωστά πολλά πράγματα, που κατάλαβα αργότερα.  ΄Ηταν ένα δύσκολο εγχείρημα για έναν νέο συνθέτη, το οποίο προετοίμαζε την εξέλιξή μου και το εντάσσω στο αίτημα και στο κλίμα της εποχής.

Το 1979 κυκλοφορείτε το δίσκο «Γράμματα στον Μακρυγιάννη και άλλα λαϊκά» σε στίχους Μάνου  Ελευθερίου & Μιχάλη  Μπουρμπούλη. Τραγούδια όπως τα «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» & «Αυτές οι ξένες αγκαλιές» αγαπιούνται από τον κόσμο πολύ και σας κάνουν ιδιαίτερα δημοφιλή. Πώς διαχειριστήκατε αυτή τη δημοτικότητα;

Αποφεύγοντας τα μεγάλα λάθη, όχι ίσως κάποια μικρότερα. Οι δισκογραφικές εταιρίες που κυριαρχούσαν εκείνο τον καιρό, μου πρότειναν συνεργασίες με τους πιο εμπορικούς και προβεβλημένους τραγουδιστές τους με ανάλογα χρήματα και φυσικά το αρνήθηκα. Δεν ήμουν φτιαγμένος γι αυτά. Ήθελα να ελέγχω και να κατευθύνω μόνος μου τον δημιουργικό μου προσανατολισμό.

Το 1980 αλλά και το 1985 κυκλοφορήσατε δυο επίσης σημαντικούς δίσκους, τα «Λαϊκά προάστια» και τις «Ξένες Πόρτες» με ερμηνεύτρια τη Σωτηρία Μπέλλου. Από αυτές τις δουλειές  αγαπήθηκαν ιδιαίτερα  τα «Μην κλαις», «Πλατεία Βάθης», «Καημός παλιού ρεμπέτη», «Έπεσε βροχή  κι αγέρας»…. Μιλήστε μας γι’ αυτές τις δουλειές σας. Ποια ήταν η εμπειρία σας  από τη συνεργασία  με τη Σωτηρία Μπέλλου;

Κοιτάξτε. Ο κόσμος τότε ζούσε μία απέραντη γιορτή και χαίρονταν που άφηνε πίσω του την σκληρή δικτατορία, και προσδοκούσε να χτίσει μία διαφορετική Ελλάδα. Σε αυτή την γιορτή, σε αυτό το λαϊκό μεθύσι, που πρωτοστατούσαν οι νέοι, συμμετείχα προσωπικά και εγώ σαν καινούργιος καλλιτέχνης, φιλοδοξώντας να γράψω μουσική, εμπνεόμενος απ’ ότι συνέβαινε γύρω μου. Σκέφτηκα λοιπόν να συνδέσω την μουσική μου με αυτό το παλλαϊκό αίτημα, να ψηλαφίσω τις ευαισθησίες και τον ψυχισμό του, αναζητώντας σύμβολα από το παρελθόν. Έτσι οδηγήθηκα στην Μπέλλου την οποία θεωρούσα ιέρεια του ρεμπέτικου τραγουδιού. Ήμουν θυμάμαι ευτυχής, που η Μπέλλου συμμετείχε με μεγάλο κέφι στις ηχογραφήσεις των «Λαϊκών προαστίων», αλλά και αργότερα στις «Ξένες Πόρτες»
Η αναζήτηση πάλι, του Μακρυγιάννη ως συμβόλου , εντάσσεται σε αυτόν τον προβληματισμό.  Ο Μακρυγιάννης είχε εξυμνηθεί από την φιλολογική Γενιά του ’30, και ο Σεφέρης, στις «Δοκιμές» του,  είχε σφραγίσει  την αντίληψη, αυτού του νεότερου ελληνικού συμβόλου. Έτσι προέκυψαν τα «Γράμματα στο Μακρυγιάννη». Πιστεύω πως το αποτέλεσμα δικαίωσε  τις επιλογές που σας περιέγραψα παραπάνω.

Οι   «Προσανατολισμοί» (1984) σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη είναι ένα  στολίδι της ελληνικής δισκογραφίας. Μιλήστε μας για την ιδέα της μελοποίησής του.

Oι «Προσανατολισμοί» αφύπνισαν και εκτόξευσαν τον λυρισμό μου, αγγίζοντας εκείνη την πλευρά της ευαισθησίας μου, που μέχρι τότε δεν είχε εκδηλωθεί. Φυσώντας στην ψυχή μου σαν Αυγουστιάτικο βοριαδάκι, μου αποκάλυψαν εικόνες ελληνικές, γεμάτες έρωτα και νοσταλγία. Μπαίνοντας στο κλίμα τους, κατάλαβα πως ο Ελύτης τραγουδούσε άλλοτε με κατάνυξη, άλλοτε με ενθουσιασμό, τα στοιχεία της ελληνικής φύσης που αναπνέουν και κινούνται μέσα στο φως του δικού μας καλοκαιριού. Η μουσική ακολούθησε αυτή την απέραντη εξυμνητική αύρα, ακόμα και με τις οργανικές στιγμές της, που προέκτειναν τις μελοποιήσεις των στίχων, αγκαλιάζοντας ολόκληρο το ποιητικό μεγαλείο των «Προσανατολισμών». Μετά την μελοποίησή τους, άλλαξε ο δημιουργικός μου ορίζοντας και ανοίχτηκα στην πιο έντεχνη μουσική και σε πιο απαιτητικά έργα.

Το 1998  κυκλοφορήσατε το άλμπουμ  «Αργοναύτες» σε ποίηση Σεφέρη & Γκάτσου αλλά και στίχους δικούς σας και του Μάνου Ελευθερίου. Τον κύκλο αυτόν τον είχατε πρωτοπαρουσιάσει  το 1995 στο Ηρώδειο. Μιλήστε μας γι’ αυτή την εκπληκτική δουλειά.

Οι « Αργοναύτες» βρίσκονται στον αντίποδα, στην άλλη όχθη των «Προσανατολισμών». Τον λυρισμό εδώ, τον διαδέχεται η περιπέτεια και η τραγωδία του ελληνισμού, που καταγράφεται μέσα από την μακρά πορεία των αιώνων. Έχουμε, βλέπετε, την άλλη γραφή των ποιητών Γκάτσου – Ελευθερίου, με πρώτο τον Σεφέρη που μας ταξιδεύει  με τα σύμβολα και τους μύθους στις βαθιές πηγές της ελληνικής παράδοσης. Η μουσική ακολουθεί εδώ, τον δραματικό και ελεγειακό τόνο της ποίησης, που σε κάποιες στιγμές παραπέμπει σε αρχαιοελληνικά μοτίβα.  Επηρεασμένος, όσο έγραφα τη μουσική, από το κλίμα των «Αργοναυτών» προέκυψε και ο δικός μου στίχος «Ταξιδεύω», που συμπεριέλαβα στο cd.

Πριν δέκα χρόνια, το 2003, κυκλοφορήσατε το cd « Ωδαί» με μελοποιημένα ποιήματα του Ανδρέα Κάλβου και πέντε  του Μίκη Θεοδωράκη. Μιλήστε μας γι’ αυτό το απρόσμενο σμίξιμο, τόσο με τον Κάλβο όσο και με το Θεοδωράκη.

Ήταν τότε που είχα τελειώσει την μουσική πάνω στον Κάλβο, και δεν είχα προχωρήσει ακόμα στην ενορχηστρωτική επεξεργασία, αυτή που γνωρίσαμε αργότερα για συμφωνική ορχήστρα, χορωδία και βαρύτονο. Έτσι αποφάσισα να εκδώσω για φωνή και πιάνο την πρώτη μορφή της μελοποίησής μου, με ερμηνεύτρια την Ιωάννα Φόρτη και το Θοδωρή Οικονόμου στο πιάνο. Εν τω μεταξύ, με παρότρυνση του Θεοδωράκη, έγραψα μουσική σε κάποια σπαρακτικά ποιήματά του, από τον « Ήλιο και Χρόνο» , που τα είχε γράψει στην Ασφάλεια της «Μπουμπουλίνας», τον πρώτο καιρό της χούντας. Εκεί που ανταμώνουν ο Κάλβος με το Θεοδωράκη, παρότι οι εποχές διαφέρουν και οι συνθήκες δεν είναι ίδιες, είναι το υψηλό αίσθημα της ελευθερίας που διαπερνά και τους δύο. ΄Ενιωσα, ότι τα δύο αυτά διαχρονικά μεγέθη του ελληνισμού, θα μπορούσαν να συνυπάρξουν σε αυτό το cd  και γι αυτό τους τοποθέτησα μαζί.

Συνεργαστήκατε με αξιόλογους στιχουργούς όπως ο Μάνος Ελευθερίου και ο Μιχάλης Μπουρμπούλης. Πείτε μας δυο λόγια γι’ αυτούς τους συνεργάτες σας.
Την άνθιση του ελληνικού τραγουδιού την σήκωσαν στους ώμους τους λιγοστοί άνθρωποι. Ο Ελευθερίου και ο  Μπουρμπούλης συμπεριλαμβάνονται σ΄αυτή τη συντροφιά. Έχουν και οι δύο ανεπτυγμένη την αίσθηση του στίχου που πάει να γίνει τραγούδι.  Αυτό το χάρισμα το διέθετε σε υπέρτατο βαθμό μόνο ο Νίκος Γκάτσος. Τους αγαπώ και τους δύο, γιατί μου έδωσαν υπέροχους στίχους και γιατί είναι και φίλοι μου.

Εκτός από τη Σωτηρία Μπέλλου, τραγούδια σας ερμήνευσαν ο Νίκος Ξυλούρης, η Πρωτοψάλτη, η Βενετσάνου, ο Δημητράτος, ο Μητσιάς, ο Καλογιάννης κ.ά. Οι ερμηνευτές ήταν πάντα δική σας επιλογή ή ήταν προτάσεις των εκάστοτε εταιριών που συνεργαζόσασταν;

Δεν επέτρεπα σε κανέναν, ούτε σε παραγωγό, ούτε σε δισκογραφική εταιρία,  να έχουν λόγο στην επιλογή των ερμηνευτών μου. Αυτό υπήρξε σημείο αδιαπραγμάτευτο για εμένα. Τρανταχτό παράδειγμα η συμμετοχή της Μπέλλου στα «Λαϊκά Προάστια», σε αντίθεση με τη γνώμη του Αλέκου Πατσιφά, ο οποίος προτιμούσε άλλη επιλογή ερμηνευτή.

Το 2006 κυκλοφορήσατε το πρώτο σας βιβλίο «Αφήγηση των Ήχων» κι ακολούθησαν κι άλλα δύο «Αντι-ηχήσεις» (2008) και «Το Αίνιγμα μιας Γενιάς – Μεταπλάσεις» φέτος. Μιλήστε μας γι’ αυτή σας τη συγγραφική πλευρά.

Ακούστε. Δε φιλοδοξώ να γίνω συγγραφέας. Συνθέτης είμαι.  Γράφω, γιατί θέλω να εκφραστώ με αυτόν τον τρόπο και να αναδείξω θέματα που με προβληματίζουν, είτε αναφέρομαι σε θεωρητικές απόψεις μου περί τέχνης, είτε δίνοντας τη δική μου εξήγηση πάνω σε κοινωνικά και πολιτικά θέματα που βαραίνουν τον τόπο. Από την άλλη, προσέχω πολύ ο έντυπος λόγος μου να είναι φροντισμένος και κατανοητός. Το «Αίνιγμα μιας Γενιάς – Μεταπλάσεις», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αργοναύτες και το διακινεί ο Ιανός, περιέχει όλο το απόσταγμα των αντιλήψεών μου, για  τα θέματα που με καίνε:  την αισθητική, την ελληνικότητα, τον πολιτισμό, τη μουσική, το τραγούδι κλπ.

 



 
Εδώ και μια δεκαετία δεν είστε δισκογραφικά ενεργός. Σήμερα, πώς βλέπετε τη δισκογραφία; Προς τα πού οδεύουν τα πράγματα;

Ένας καλλιτέχνης – στην περίπτωσή μας ένας συνθέτης -αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες, για να μπορέσει το έργο και τα τραγούδια του να βρουν το στόχο τους.  Μην ξεχνάτε πως έχει ανατραπεί εντελώς η σχέση μας με τους φυσικούς μας συμμάχους.  Δεν υπάρχουν δισκογραφικές εταιρείες, δεν υπάρχουν παραγωγοί, δεν υπάρχουν καταστήματα δίσκων.  Εάν θέλεις να προχωρήσεις τη μουσική σου, δε βρίσκεις συμφωνική ορχήστρα, χορωδία, αίθουσα.  Έκλεισαν και την ΕΡΤ.  Τι βαρβαρότητα… Ελπίζω να μην καταργήσουν τα Μουσικά της Σύνολα, γιατί αυτό θα αποτελούσε μία μεγάλη πολιτιστική καταστροφή. Τελικά θα απομείνουν στην  Ελλάδα μόνο δύο συμφωνικές ορχήστρες η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και αυτή της Θεσσαλονίκης. Την Ορχήστρα των Χρωμάτων πρόλαβε και τη διέλυσε ο Γερουλάνος. Τι να πρωτοπαίξουν αυτές οι δύο, το κλασσικό τους ρεπερτόριο ή τους έλληνες συνθέτες; Δεν είναι ντροπή αυτό; Πού είναι η Ευρώπη του Πολιτισμού; Η συγκυρία λοιπόν δεν είναι ευχάριστη, ούτε να γράψεις μουσική, ούτε να μιλήσεις. Βέβαια δοκιμάζεται στις μέρες μας το θάρρος, η τόλμη και η ελευθερία κάθε καλού καλλιτέχνη, ώστε να πάρει θέση γι' αυτά τα τραγικά που συμβαίνουν στην πατρίδα μας. Το Δοκίμιό μου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, «Το Αίνιγμα μιας Γενιάς» -μαζί με τις θεωρητικές μου απόψεις «περί πολιτισμού» - είναι εμποτισμένο από αυτή την αγωνία.

Σε λίγες μέρες θα παρουσιάσετε έργα σας στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου. Μετά από αυτές τις εμφανίσεις ποια είναι τα άμεσα σχέδιά σας και δισκογραφικά αλλά και σε επίπεδο ζωντανών εμφανίσεων.

Θα ξαναεπιστρέψω στη σιωπή μου. Οι εμφανίσεις μου τα τελευταία χρόνια δεν είναι συχνές, θα τις έλεγα περισσότερο επιλεκτικές.

Δημοσιεύτηκε στο μουσικό περιοδικό www.e-orfeas.gr την Τρίτη 23 Ιουλίου 2013, στις 14.46.